دژنگتور
مدارشِکَن (به انگلیسی: Circuit breaker) یا دِژُنکتُور (به فرانسوی: Disjoncteur) نوعی کلید خودکار است که برای محافظت از یک مدار الکتریکی در مقابل خطرات ناشی از اضافه بار یا اتصال کوتاه طراحی شده است. برعکس فیوز که یک بار عمل کرده و پس از آن باید تعویض شود، مدارشکن میتواند مجدداً (بهطور خودکار یا دستی) وارد مدار شود. مدارشکنها در اندازههای مختلفی ساخته میشوند و میتوانند از یک کلید کوچک مورد استفاده در یک منزل تا یک کلید بزرگ که برای محافظت مدارهای ولتاژ بالا و تغذیه یک شهر به کار میرود متفاوت باشند.
تمامی مدارشکنها مشخصههای مشترکی برای عملکرد خود دارند البته جزئیات کار آنها به ولتاژ کار، میزان جریان و نوع آنها وابستهاست. یک مدارشکن باید بتواند بروز خطا را در مدار تشخیص دهد؛ در مدارشکنهای ولتاژ پایین این کار به وسیله قسمتی که در محفظه مدارشکن قرار دارد انجام میشود اما در مدارشکنهای ولتاژ بالا تجهیزات جداگانهای برای تشخیص انواع خطاهای شبکه در نظر گرفته شدهاست. زمانی یک خطا تشخیص داده میشود کنتاکتهای داخل مدارشکن باید باز شوند تا مدار را متوقف کنند. در برخی از مدارشکنها از انرژی مکانیکی ذخیره شده در داخل مدارشکن برای جدا کردن کنتاکتها استفاده میشود همچنین ممکن است مقداری از انرژی مورد نیاز از خود جریان خطا دریافت شود. زمانی که جریان متوقف میشود، یک قوس الکتریکی به وجود میآید این قوس باید در یک فرایند کنترل شده متوقف، سرد و خاموش شود تا فاصله بین کنتاکتها از برقراری دوباره جریان جلوگیری کند. در نهایت زمانی که خطا برطرف میشود کنتاکتها دوباره باید وصل شوند تا مدار به حالت اول خود بازگردد.
مدارشکنهای خلأ کمترین میزان جرقه را دارند (از آنجایی که گازی برای یونیزه شدن بین کنتاکتها وجود ندارد)، بنابراین جرقه زمانی که هنوز طول بسیار کمی (کمتر از ۲ تا ۳ میلیمتر) دارد خاموش میشود. مدار شکنهای خلأ بهطور گستردهای در تجهیزات تقسیم برق در ولتاژهای متوسط تا ۳۵ کیلو ولت استفاده میشوند. مدار شکنهای بادی از فشار هوای فشرده شده برای دور کردن جرقه از محل کنتاکتها استفاده میکنند. در این مدارشکنها کنتاکتها با یک حرکت سریع بین خود یک مسیر برای عبور هوای فشرده ایجاد میکنند و هوا در طول خروج هوای یونیزه شده را نیز با خود خارج میکند.
مدارشکنها معمولاً جریان را در زمان بسیار کوتاهی قطع میکنند به طوریکه جرقه پس از ۳۰ تا ۱۵۰ میلی ثانیه پس از اعمال دستور قطع خاموش شدهاست که این زمان به مکانیزم و عمر مدارشکن بستگی دارد.